Binnenkort weer actieve dienstplicht in Nederland? Dit is hoe het zit

In Nederland is de discussie over de dienstplicht opnieuw opgelaaid, mede door het oplopende personeelstekort bij Defensie en met name de veranderende geopolitieke situatie.

Hoewel de dienstplicht formeel nooit is afgeschaft, is deze sinds de jaren 90 opgeschort. Er is momenteel geen sprake van een actieven dienstplicht. Jongeren krijgen op hun 17e nog steeds een brief die hun registratie bevestigt, maar ze worden niet opgeroepen.

Defensie onderzoekt nu de mogelijkheid om de dienstplicht in een nieuwe vorm terug te brengen, hoewel er twijfels zijn over de haalbaarheid en bovendien de maatschappelijke acceptatie.

Personeelstekorten

De krijgsmacht kampt al jaren met een structureel tekort aan personeel. Momenteel is 10% van de functies bij Defensie niet ingevuld, wat neerkomt op duizenden vacatures. Dit belemmert niet alleen de operationele capaciteit, maar brengt ook de NAVO-verplichtingen van Nederland in gevaar. Deskundigen benadrukken dat het probleem verder gaat dan personeelskwesties: zonder voldoende mensen is zelfs het modernste materieel nutteloos.

Volgens experts zoals Dick Zandee van het Clingendael Instituut is een gedeeltelijke herinvoering van de dienstplicht een mogelijke oplossing. Hij stelt dat een verplicht systeem nodig kan zijn om de krijgsmacht en andere vitale sectoren, zoals de zorg, te versterken. De huidige tekorten zijn volgens hem te groot om met uitsluitend vrijwillige aanmeldingen op te lossen.

Veranderende geopolitieke context

Dan is er nog de Russische annexatie van de Krim in 2014 en de militaire dreiging aan de oostgrenzen van Europa toegenomen. De oorlog in Oekraïne heeft laten zien hoe belangrijk grootschalige troepeninzet blijft, zelfs in de moderne oorlogsvoering. Nederland heeft in het verleden ingezet op een kleinere, flexibele krijgsmacht gericht op internationale missies. Deze strategie wordt nu heroverwogen in het licht van een mogelijke grondoorlog in Europa.

Commandant der Strijdkrachten Onno Eichelsheim pleit voor meer betrokkenheid van jongeren bij Defensie. Hij stelt voor om jongeren niet alleen op te roepen, maar ook hun vaardigheden en interesse voor een militaire carrière te evalueren via enquêtes. Dit zou een tussenstap kunnen zijn om hen bewust te maken van de mogelijkheden binnen de krijgsmacht, zonder direct een verplichte dienstperiode in te voeren.

Politieke uitdagingen

De herinvoering van de dienstplicht stuit op praktische en ethische bezwaren. Ten eerste heeft Defensie momenteel helemaal niet de mogelijkheden om een groot aantal dienstplichtigen te trainen en onderdak te bieden in kazernes. Bovendien is het maatschappelijk draagvlak zeer beperkt. Veel Nederlanders zien gedwongen militaire dienst als onnodig in een tijd van relatieve vrede in Nederland. De polarisatie in Nederland is enorm, op politiek vlak. 

Critici, zoals hoogleraar Frans Osinga, benadrukken dat een beroepsleger beter functioneert omdat het bestaat uit gemotiveerde professionals. Volgens hem zou een verplichte dienst alleen gerechtvaardigd zijn bij een directe en substantiële dreiging voor de nationale veiligheid. Voorstanders wijzen echter weer op landen zoals Zweden, waar een gedeeltelijke dienstplicht is heringevoerd en positieve resultaten heeft opgeleverd.

Wat brengt de toekomst?

Hoewel de optie van een nieuwe dienstplicht wordt onderzocht, lijkt een directe herinvoering voorlopig onwaarschijnlijk. Defensie blijft inzetten op werving en modernisering van de huidige krijgsmacht. Tegelijkertijd wordt gekeken naar creatieve oplossingen om jongeren te motiveren voor een carrière bij Defensie, zoals betere arbeidsvoorwaarden en campagnes om bewustzijn te vergroten.

De toekomst van de dienstplicht hangt af van hoe Nederland zich aanpast aan de veranderende veiligheidscontext en de bereidheid van de samenleving om te investeren in een robuuste defensie-infrastructuur. Maar ook hoe de geopolitieke situatie zich zal ontvouwen. Door verhoogde spanningen kan alles natuurlijk in een snelstroming raken.